En de boer, hij ploegde voort

Belgische havenbonzen kopen Zeeuwse grond op

19 juli 2022

Steven Vanden Bussche , Hester den Boer , Bram Logger , Salsabil Fayed

Fernand Huts

Via een Nederlandse vennootschap is de familie Huts de grootste Belgische grondbezitter in Zeeland. (© Jonas Roosens (Belga))

De drie grootste Belgische grondbezitters in de Nederlandse provincie Zeeland zijn (de bazen van) grote bedrijven die actief zijn in de Antwerpse of Gentse haven. Via een Nederlandse vennootschap is de Belgische familie Huts de grootste. Ook Belgische adellijke families bezitten veel Zeeuwse grond, net als beleggers die zelf niet actief zijn in de landbouw. De grote Belgische grondhonger dreigt lokale Zeeuwse boeren in de verdrukking te duwen.

Grote Belgische honger naar Zeeuwse landbouwgrond

Terwijl Nederlandse boeren moeten inkrimpen, kopen Belgische boeren Zeeuwse landbouwgrond op. Dankzij riante afkoopsommen die de groeiende Antwerpse haven en de Vlaamse overheid hen betalen, kunnen onteigende Belgen meer bieden dan Nederlandse boeren. Het gevolg: peperdure grond, krimpende lokale economie en minder kansen voor duurzame landbouw.

Al zijn het lang niet enkele Belgische boeren die grond kopen in Zeeland, ook havenbedrijf Port of Antwerp-Bruges zelf vinden we als grondeigenaar terug in het Nederlandse Kadaster. In 2016 kocht het havenbedrijf 80 hectare grond, goed voor een negentiende plaats in onze top-100 van grondbezitters in Zeeland. Van die 80 hectare is een kwart inmiddels weer doorverkocht aan twee Belgische boeren.

Port of Antwerp-Bruges laat via woordvoerder Gert Ickx weten dat er niet genoeg gronden zaten in de grondenbank, die het Havenbedrijf samen met de Vlaamse overheid beheert, om aan de verwachtingen van landbouwers te voldoen. “Landbouwers verkiezen over het algemeen grondenruil omdat ze dan hun bedrijf kunnen verder zetten”, zegt Ickx. “Veel van de landbouwers in het gebied zijn ook over de grens in Nederland actief, dus keken ook daar naar beschikbare landbouwgronden.”

Tussen de honderd grootste grondbezitters in Zeeland staan 24 Belgische ondernemers

En wat met de havenbazen en beleggers? In de lijst van honderd grootste grondbezitters in Zeeland staan 24 Belgische ondernemers. Het gaat om vermogende bedrijven die samen ongeveer 1.400 hectare Zeeuwse grond in bezit hebben, goed voor bijna een vierde van het grootgrondbezit. Daarnaast zagen we nog eens twintig individuele grondeigenaars met samen ongeveer 870 hectare.

Bijloke BV, een Nederlands bedrijf in eigendom van de Belgische familie Huts, is de grootste ‘Belgische’ grondbezitter. De vennootschap is eigenaar van 525 hectare Zeeuws-Vlaamse landbouwgrond en groeide de afgelopen jaren fors. Fernand Huts werd groot met zijn bedrijf Katoen Natie. Het concern is actief in tal van bedrijfstakken, waaronder de chemische industrie, afvalverwerking en transport.

In 2016 kocht Bijloke BV 450 hectare Zeeuwse landbouwgrond, die in bezit was van het OCMW van Gent. De Europese Commissie zette vorig jaar grote vraagtekens bij die vastgoedtransactie. Het Gentse hof van beroep beslist dit najaar of er sprake is van illegale staatssteun bij de verkoop.

Zeepfabrikant

Een andere grote investeerder in landbouwgrond is de familie Christiaen, eigenaar van een firma in autobekledingen voor onder meer Volvo Car Gent. Via de Nederlandse vennootschap Ipca bezitten zij 313 hectare Zeeuwse landbouwgrond.

En zo zijn er wel meer Belgische ondernemers die zich op de Zeeuwse grondmarkt hebben gestort. In de top tien van grootgrondbezitters staat het Gentse bedrijf Clover, in handen van een bestuurder achter zeepfabrikant Christeyns. In de top twintig staat ook de Nederlandse vennootschap Favhoy, in handen van Lieven van Hoylandt, mede-eigenaar van Cuypers Vorkliften uit de Antwerpse haven.

Voorts bezitten ook de eigenaar achter een Gents tankopslagbedrijf, een Antwerpse wegenbouwer, enkele veevoederfabrikanten, een notaris, een advocaat en een aantal dokters grote partijen landbouwgrond in Zeeuws-Vlaanderen.

Belegging?

Maar wat moeten de bazen van een Oost-Vlaamse stoelbekleder of een Antwerpse vorkliftverkoper met landbouwgrond in Nederland? De bedrijven zelf noch hun eigenaren beantwoorden onze vragen. Zien ze de landbouwgrond als belegging die hen rendement moet opleveren?

Boeren vermoeden dat deze industriëlen samenwerken met het Antwerpse havenbedrijf. Ze zouden hun grond weer kunnen doorverkopen of verpachten aan Belgische boeren, mocht de haven hun grond in België nodig hebben voor uitbreidingsplannen, of om goodwill te creëren met ruilgrond. De boeren die we spraken willen dat niet on the record zeggen, omdat ze in de toekomst mogelijk nog zaken willen doen met deze bedrijven op de grondmarkt.

Akkerbouwer Gerard Mangnus: ‘Moet een overheidsbedrijf als de haven van Antwerpen grond kopen in Zeeland?’

“Het roept wel vragen op”, zegt akkerbouwer Gerard Mangnus, tevens bestuurder van de boerenorganisatie ZLTO. “Moet een overheidsbedrijf als de haven van Antwerpen grond kopen in Zeeland? Als het een Chinees staatsbedrijf zou zijn, zouden de kranten er vol van staan.”

In tegenstelling tot voor Chinezen geldt voor Belgen binnen de EU vrij verkeer van personen en goederen, werpt Jos Verschueren tegen. Als agrarisch makelaar verkoopt hij ook aan Belgische investeerders grond in Zeeuws-Vlaanderen.

Ja, er is een trend dat grote investeerders uit België grond kopen, beaamt hij in zijn tuin in Zaamslag, waar een grasmaairobot op en neer snort. Maar dat Belgen massaal de Zeeuws-Vlaamse grond opkopen, klopt volgens Verschueren niet. “Er zijn ook veel kleine Belgische beleggers die hun grond weer verkopen. Die grond komt weer op de markt. Het totale grondbezit van Belgen in Zeeuws-Vlaanderen is niet toegenomen.”

Dat blijkt inderdaad ook uit onderzoek van de Wageningen Universiteit en het Nederlandse Kadaster. Al bevatten die statistieken niet het Zeeuwse grondbezit van Belgen die handelen via een Nederlandse of andere dan Belgische vennootschap.

Dat de Antwerpse haven zou samenwerken met industriëlen die grond opkopen, ontkent Verschueren. “De haven koopt zelf gronden, die heeft daar geen derde partijen voor nodig.” Het havenbedrijf zelf laat desgevraagd weten “geen kennis te hebben van aankopen van grond in Zeeland door de vermelde partijen”.

Adellijk grondbezit

Dat 15 tot 20% van alle grond in Oost Zeeuws-Vlaanderen in Belgische handen is, heeft bovendien deels een historische oorzaak, duidt Verschueren. “Vroeger was dit namelijk een stuk van Vlaanderen. In de middeleeuwen begonnen kloosters met het inpolderen. Veel grond is vervolgens in bezit gekomen van adellijke families. Dat zie je nu nog steeds.”

Vijftien Belgische adellijke families bezitten in Zeeuws-Vlaanderen ruim 1.500 hectare grond

Inderdaad vormt de adel de derde categorie in de top-100 van Belgische grondbezitters in Zeeland. Vijftien Belgische adellijke families bezitten in Zeeuws-Vlaanderen ruim 1.500 hectare grond. Zes van de twintig grootste grondbezitters zijn adellijke lieden, de helft daarvan zijn ook in Vlaanderen bekend als grootgrondbezitter.

Het grootste adellijke bezit in Zeeuws-Vlaanderen is in handen van de familie D’Arenberg. Zij bezit 522 hectare Zeeuwse grond via de in Den Haag gevestigde bv De Eik, dat een moederbedrijf heeft in Malta. Het gaat dus opnieuw om Belgisch bezit in buitenlandse vennootschappen die voor het Nederlandse Kadaster niet meteen als Belgische eigendommen terug te vinden zijn.

Het op een na grootste adellijke grootgrondbezit in Zeeland komt de familie ‘t Serstevens toe. Zij bezit 183 hectare landbouwgrond in Zeeland, bovenop hun kastelen en gronden in Grimbergen en Sint-Truiden. Andere grootgrondbezitters zijn leden van de Gentse adellijke familie de Kerchove de Denterghem en een hofdame van koningin Mathilde.

Reinaart

Op het zestiende-eeuwse stadhuis van de vestingstad Hulst hangt een grote kaart die laat zien hoe Zeeuws-Vlaanderen in vroegere tijden is ingepolderd. Er staat een opgezette vos en ook op het bureau van wethouder (schepen) Denis Steijaert ligt een pluche vosje: allemaal verwijzingen naar het middeleeuwse verhaal van de vos Reinaart, dat zich in deze regio afspeelde.

Steijaert is sinds kort wethouder. Daarnaast is hij akkerbouwer. “We hebben hier goede grond voor frietaardappelen. Een van mijn zonen gaat het bedrijf overnemen. De andere twee versnijden aardappelen tot friet doen friet snijden. Die maken we zelf. Een korte keten is duurzamer.”

Denis Steigert (wethouder in Hulst): ‘Jonge akkerbouwers die willen uitbreiden kunnen niet’

Ook Steijaert voelt de druk van Belgische kopers met een goed gevulde portemonnee. “We hadden een keer interesse in een stuk grond. Dat is toen gekocht door een Belgische perenteler voor anderhalf keer de toen gebruikelijke grondprijs. Het gaat vaak achter de schermen. Dan blijkt de grond ineens verkocht.”

Steijaert ziet de problemen waar de Belgische grondhonger toe leidt. “Jonge akkerbouwers die willen uitbreiden kunnen niet. Dan moet je vanuit huis geld meekrijgen. Dat kan leiden tot familieruzies.”

Toch wil hij niet alleen negatief zijn over Belgische grondkopers. “Wij pachten ook grond van een kleine Belgische belegger. Met eigen geld die grond kopen is niet te doen, maar met hulp van een Belgische belegger kun je de grond pachten.”

Onder de honderd grootste Belgische grondbezitters vinden we inderdaad ook een aantal kleinere beleggers, die wat rendement willen maken op hun spaargeld. Met hen is het prima zakendoen volgens de boeren die we spraken.

Nemen de Belgen Zeeuws-Vlaanderen over? Nee. Al is de grondhonger ontegensprekelijk groot, vooral van de Antwerpse haven.

“Niemand hier heeft ook maar iets tegen Belgische boeren”, wil ZLTO-voorman Gerard Mangnus duidelijk maken. “Daar gaat het niet om. Maar als het gaat om grote investeerders, zeker als die gelieerd zijn met de Belgische overheid, dan is er een probleem. Ik denk dat de Antwerpse haven zich echt eens moet afvragen of het zo moet doorgaan. Uiteindelijk creëert het een heleboel gedoe bij de Nederlandse buurman.”

Over dit onderzoek

Voor dit onderzoek vroegen we het Nederlandse Kadaster een lijst te maken van de honderd grootste Belgische grondeigenaren in Zeeland. Die lijst hebben we aangevuld met een aantal Nederlandse bedrijven met Belgische eigenaren.

Met aanvullend onderzoek in bedrijfsregisters maakten we een indeling in vier categorieën. We voerden ook gesprekken met boeren, bestuurders en onderzoekers. Alles samen vonden we bijna 6.000 hectare aan grond in Belgische handen.

Alle in het onderzoek genoemde bedrijven hebben we om een reactie gevraagd. Geen van hen wenste te reageren.

Off the record spraken we met een aantal Belgische boeren die grond kopen in Zeeland. Zij erkennen dat er druk is op de Zeeuws-Vlaamse grondmarkt door de uitbreiding van de haven. Dat speelt al decennia, geven zij aan. Daarenboven voelt de landsgrens niet zo hard in Zeeuws-Vlaanderen. Boeren werken al generaties aan beide kanten van de grens.

https://www.apache.be/2022/07/19/belgische-havenbonzen-kopen-zeeuwse-grond-op

Dit onderzoeksartikel kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.